Déjà vu: Gazeta Wyborcza i mięso

- 9 minut czytania - 1860 słów [Nauka] , [tl;dr]

tl;dr Mam déjà vu. Dwa lata temu GW opublikowała wywiad z jakąś panią, która zachwalała mięso. Wywiad był pełen przeinaczeń i nieścisłości, i obszernie go skomentowałem. Teraz trafił do mnie wywiad z dr. hab. Dariuszem Lisiakiem, który również zaleca jedzenie mięsa, i również szerzy nieprawdy i nieścisłości. Właśnie go czytam. Czytajcie go wraz ze mną.

Należy jednak pamiętać, że w tłuszczu są bardzo cenne składniki odżywcze. Po pierwsze cholesterol, który trafia do naszego organizmu z tłuszczem jest podstawą budowy hormonów steroidowych, takich jak estrogeny i testosteron. A brak cholesterolu tak samo jak jego nadmiar nie jest wskazany dla zdrowia.

Docent Lisiak najwyraźniej nie wie, że cholesterol potrafimy sobie sami syntetyzować. A potrafimy, ponieważ, o czym docent Lisiak chyba również nie wie, cholesterol nie jest tylko potrzebny do syntezy hormonów (do których nie potrzeba go bardzo dużo), ale przede wszystkim jest podstawowym składnikiem błony białkowo-lipidowej otaczającej każdą zwierzęcą komórkę. Bez umiejętności syntezy cholesterolu daleko byśmy nie zajechali. Więcej: cholesterol nie przenika przez barierę krew-mózg, w związku z czym 100% cholesterolu w mózgu jest wytwarzane przez nasze własne komórki (Porter & Herman 2011).

Seriously, brak cholesterolu to jest naprawdę ostatni powód jedzenia mięsa, jaki przychodzi mi do głowy. Jest parę takich rzeczy w mięsie, na które trzeba uważać, jeśli się produktów zwierzęcych nie je: witamina B12, żelazo, kwasy tłuszczowe z rodziny Omega-3 (źródłem tego ostatniego są głównie ryby, a nie wieprzowina). Ale na litość, nie cholesterol.

Chociaż istnieją uzasadnione wątpliwości co do tego, czy duża zawartość cholesterolu w pożywieniu rzeczywiście jest tak szkodliwa, jak się powszechnie uważa, to z całą pewnością nie można twierdzić, że weganom go brakuje.

Po drugie udowodniono, że ludzie, którzy nie jedzą mięsa, znacznie częściej chorują na depresję – wegetarianie dwa razy częściej niż mięsożercy, a weganie nawet pięciokrotnie częściej.

Znaczy, taka generalna uwaga. Jak ktoś pisze “udowodniono” w kontekście nauk przyrodniczych, to to już samo z siebie to jest red flag.

Chwali się, że prowadząca wywiad dziennikarka spytała o źródła. Niestety, nie sprawdziła, czy docent Lisiak te źródła przeczytał ze zrozumieniem. Bo najwyraźniej nie.

O tym związku między wegetarianizmem / weganizmem a zdrowiem psychicznym to w ogóle jest cała historia. Ostatnio był np. artykuł w Rzepie, który skomentował nieoceniony Damian Parol. Zatrzymajmy się na chwilę nad cytowanymi artykułami.

W „Nutrients" z 2018 roku przedstawiono wyniki badań, z których wynika, że objawy depresji związane są z wykluczeniem z diety jakiejkolwiek grupy żywności, w tym pochodzenia zwierzęcego. Udowodniono, że wegetarianie wykazują wyższe wskaźniki rozpowszechniania zaburzeń depresyjnych, lękowych i pod postacią somatyczną.

Chodzi o artykuł Matta et al. (2018). Zacznijmy od tego, że w tym badaniu w ogóle nie brano pod uwagę poważnej depresji1. Po drugie, chociaż znaleziono korelację między dietą wegańską i wegetariańską a różnymi objawami depresji, to, jak piszą autorzy, wytłumaczenie, że chodzi o brak substancji odżywczych nie pasuje do wyników2. Autorzy dochodzą do wniosku, że najlepszym wytłumaczeniem jest związek odwrotny: to zmiana nawyków żywieniowych jest efektem depresji, a nie odwrotnie3. Nb w kohorcie Adwentystów Dnia Siódmego przejście na wegetarianizm wiązało się z lepszym zdrowiem psychicznym.

Przy okazji cytują też niemieckie badania (Michalak et al. 2012), w których dokładnie to wyszło: przejście na wegetarianizm / weganizm następowało po pierwszych objawach depresji.

Również drugi artykuł, na który powołuje się docent Lisiak (Kohl et al. 2023), dochodzi do podobnych wniosków: niedobór substancji odżywczych nie jest wytłumaczeniem obserwowanego związku4. Wystarczyło przeczytać abstrakt!

– A co z rakotwórczością czerwonego mięsa? To chyba bezsporny związek? – Najnowsze badania weryfikują wiele obowiązujących od lat opinii na ten temat. W 2022 w „Nature Medicine" napisano, że są tylko słabe dowody na związek między spożyciem nieprzetworzonego czerwonego mięsa a rakiem jelita grubego, rakiem piersi, cukrzycą typu 2 i chorobą niedokrwienną serca. Co więcej, nie znaleziono dowodów na związek tego spożycia z udarem niedokrwiennym i udarem krwotocznym.

Weryfikują? Seriously? Nowe badania? Wystarczy zajrzeć do wstępu artykułu. To w ogóle nie były nowe badania, tylko nowa meta-analiza, tzn. zestawienie wyników wielu wcześniejszych badań.

Po drugie, mimo że związek między jedzeniem czerwonego mięsa a różnymi chorobami wyszedł słaby, to jeszcze nie znaczy, że go nie ma (autorzy badań z 2022 też tego nie twierdzą!). Więcej: Lescinsky et al. (2022) policzyli też, przy jakiej konsumpcji mięsa ryzyko zachorowania jest najmniejsze. Wyszło… 0 g / dzień (z 95% przedziałem ufności 0-200g). Jak piszą autorzy i autorki, “brak konsumpcji czerwonego mięsa minimalizuje ryzyko dla zdrowia”.

I dlatego redakcja Nature Medicine w komentarzu do pracy z 2022 pisze

Obserwacje są w ogólności zgodne z narodowymi wskazówkami żywieniowymi, takimi jak przewodnik Eatwell w UK, zalecającymi ograniczenie spożycia czerwonego mięsa i zwiększenie spożycia warzyw5.

Dodatkowo, autorzy pracy z Nature Med. zastosowali nową metodę metaanalizy (“burden of proof”), która jest bardzo konserwatywna. Nie wchodząc w spór między naukowcami (można sobie więcej na ten temat przeczytać tutaj6), oznacza to, że nawet bardzo zachowawcza analiza znalazła wyraźny i istotny (choć słaby) związek między konsumpcją czerwonego mięsa a różnymi paskudnymi chorobami. A jednocześnie ta sama metoda analizy znalazła silniejszy związek między większym spożyciem warzyw a efektem ochrony przed różnymi schorzeniami, w tym udaru niedokrwiennego i raka przełyku (Stanaway et al. 2022).

Ale problem jest w konsumpcji przetworzonego czerwonego mięsa. Póki co, najnowsza literatura tylko je potwierdza (np. Farvid et al. 2021).

Dodam jeszcze, że o ile powyższe to są badania asocjacyjne (korelacyjne), to w prawdziwych, zrandomizowanych testach klinicznych z celową interwencją obserwuje się szereg pozytywnych efektów zdrowotnych diet wegańskich i wegetariańskich (Craig et al. 2021).

Dobra, wróćmy do wywiadu i docenta Lisiaka.

– Badania zlecone przez producentów trzody? Mamy im ufać? Są chyba raczej zainteresowani wzrostem spożycia wieprzowiny, a nie ostrzeganiem przed nią. – Badania robił instytut, ale rzeczywiście zostały zlecone przez Polsus. No cóż, ja mogę tylko powiedzieć, że rzetelnie zbadaliśmy mięsność świń i opublikowaliśmy wyniki.

Tak to tu zostawię.

Czego jeszcze broni pan w wieprzowinie? – Ma żelazo hemowe, a więc łatwo przyswajalne przez organizm człowieka. I tego żelaza jest w wieprzowinie więcej niż w każdym innym rodzaju mięsa. (…) Kiedyś jako źródło żelaza polecano szpinak, dziś wiemy, że nie da się go porównać z mięsem. Szpinak ma żelaza nawet mniej niż szczypiorek. (…) [W] naszych badaniach zawartość żelaza w karkówce przekraczała 6,3 mg [na 100g].

To prawda, że ogólnie żelazo niehemowe jest trudniej przyswajalne przez organizm człowieka. Ale docent Lisiak anegdotami o szpinaku płynnie prześlizguje się nad wysoką zawartością żelaza w wielu innych roślinach, np. soi. Tofu zawiera ok. 5 mg żelaza w 100 g, co więcej - mimo, że jest to żelazo niehemowe, to okazuje się, że jest bardzo dobrze przyswajalne (Lönnerdal et al. 2009).

W dodatku - nadmiar żelaza też jest szkodliwy! Konsumpcja żelaza hemowego jest związana z wyższym ryzykiem zachorowania na szereg chorób, w tym raka odbytu i cukrzycy (Craig et al. 2021), prawdopodobnie dlatego, że żelazo jest pro-oksydantem.

Generalnie mięso jest bogate w aminokwasy niezbędne dla naszego organizmu, których sami nie potrafimy wytwarzać, w witaminy, zwłaszcza grupy B (B6, B12) oraz PP, A i D.

Aminokwasy nie są problemem dla wegan jedzących fasolę (w tym soję), orzechy i zboże. Witamina B12, o czym już wielokrotnie pisałem, rzeczywiście jest konieczna do dobrego funkcjonowania organizmu, jej braki mogą powodować silne zaburzenia, i nie znajdziemy jej w roślinach. Ale na litość, nie trzeba w tym celu jeść wieprzowiny – jest w rybach, nabiale, jajkach. Wegetarianom jedzącym regularnie produkty zwierzęce brak B12 raczej nie grozi. A weganom? Cóż, okazuje się, że weganie umieją czytać i biorą suplementy, więc w badaniach porównujących dietę wegan i nie-wegan okazuje się, że weganie wcale nie cierpią na niedobór witaminy B12 (Weikert et al. 2022).

Witamina B6 jest zaś w dużych ilościach w ziemniakach i owocach; ziemniaki zawierają jej tyle, co wieprzowina. Niacyna (witamina PP) jest w wielu pokarmach roślinnych, np. fistaszkach, awokado, wytworach z razowej mąki, grzybach. Witaminy A są w mnóstwie warzyw (np. marchewkach).

Jeśli chodzi o witaminę D, to tu akurat pan docent Lisiak przydzwonił główką w barierkę. Czerwone mięso jest bowiem ubogim źródłem tej witaminy; najlepsze źródła to mięso tłustych ryb. Mleko albo niby-mleko z soi czy owsa z dodatkiem witaminy D zawiera jej o dwa rzędy wielkości więcej niż np. wołowina.

Oczywiście, witaminę D potrafimy sami syntetyzować, ale suplementacja witaminą D jest akurat ważna nie tylko dla wegan - na deficyt witaminy D cierpi również znaczna część mięsożerców (między 13 a 40% Europejczyków, zależy jak liczyć; Cashman et al. 2016).

Nie mogę ukryć, że nie jestem w tym sporze bezstronny. Mam poważne zastrzeżenia co do hodowli (a co za tym idzie, jedzenia) świń i krów. Kiedyś napiszę o tym notkę. A póki co: jeśli nie jesz mięsa albo w ogóle jesteś weganką czy weganinem, i wystraszył Cię wywiad z docentem Lisieckim, to polecam artykuł Davida Rogersona (2017), zawierający bardziej rzeczowe uwagi i rekomendacje (głównie dla sportowców) i wspomniany powyżej artykuł Craiga et al. (2021).

Literatura:

  1. “Major depression was not assessed in the present study.” ↩︎

  2. “Several other results from the present study are not consistent with the hypothesis of nutrients deficiency as a potential mediator between vegetarian diets and depressive symptoms.” ↩︎

  3. “Although we cannot rule out the mediating role of other potential nutrient deficiencies such as vitamin D [23], reverse causality must also be considered.” ↩︎

  4. “Depressive episodes are more prevalent in individuals who do not eat meat, independently of socioeconomic and lifestyle factors. Nutrient deficiencies do not explain this association.” ↩︎

  5. “The findings are broadly in support of national dietary guidelines, such as the Eatwell guide in the UK, to limit red meat and increase vegetable intake.” Komentarz ↩︎

  6. Krótko: w wynikach podsumowanych przez Lescinsky et al. 2022 istnieje bardzo wysoka zmienność, co w tej konkretnej metodzie analizy bardzo osłabia końcowe wnioski. Ale głównym wnioskiem autorów i tak było “potrzeba więcej badań”. ↩︎