Kursuje po internetsach taki oto obrazek:

Ten wyjątkowo durny i niesprawiedliwy (choć śmieszny) mem ma niby świadczyć o tym, że dostęp do nauki (w sensie publikacji naukowych) jest coraz bardziej ograniczony. Nic dalszego od prawdy! Prawda wygląda tak:

W tej chwili artykuł – skądinąd mówiący o tym, że nauka jest coraz trudniejsza do zrozumienia dla osób spoza dziedziny, co jest zupełnie osobną, choć kontrowersyjną sprawą – jest dostępny, za darmo i całkowicie legalnie, z wielu źródeł. Jeśli poszukacie artykułu w Google Scholar, pierwszy z brzegu link zaprowadzi was do PDF-u z tekstem artykułu. Na stronach Nature zaś możecie po prostu kliknąć “Download PDF”.

Jeśli chodzi o dostępność artykułów jest, moim zdaniem, nieporównanie lepiej niż dziesięć lat temu, nie wspominając o tym, jak to wyglądało pod koniec XX w., gdy większość publikacji, zwłaszcza starszych, dostępnych było tylko na papierze. Rozpowszechnił się Open Access: OA oznacza, że autorzy wnoszą pewną opłatę, a w zamian za to ich artykuł jest dostępny dla wszystkich bez konieczności wykupienia dostępu. Opłaty bywają słone (od tysiąca dolarów wzwyż, chociaż są wyjątki), ale w porównaniu do kosztów samych badań zazwyczaj pomijalne. Publikowanie Open Access weszło do mainstreamu: szereg czasopism, nawet z tych górnych półek jest w całości Open Access; inne, nawet Nature i Science oferują przynajmniej możliwość publikacji OA. Oprócz tego wiele czasopism po pewnym czasie (np. dwóch latach) oferuje darmowy dostęp do wszystkich artykułów – nawet tych, które początkowo były dostępne tylko za opłatą. Ba! Niektóre fundacje finansujące badania naukowewymagają wręcz, żeby wyniki badań były natychmiast udostępniane, a publikacje zawsze ukazywały się w formule OA.

Co więcej, wiele czasopism zezwala na tzw. self-archiving: po prostu wolno umieścić własny manuskrypt czy publikację na jakiejś swojej stronie. Narzędzia takie jak stuprocentowo legalny Unpaywall albo portal ResearchGate ułatwiają znajdywanie dostępnych wersji interesujących nas artykułów.

Wielka zmiana dokonała się też jeśli chodzi o stosunek czasopism, ale też samych naukowców do publikowania preprintów, czyli manuskryptów przed recenzją. Pierwsi byli fizycy i matematyczki ze swoim arXiv, potem doszły serwery biorXiv i medrXiv. Tradycyjnie naukowcy obawiali się, że ktoś może im skraść wyniki, oraz tego, czy czasopisma przyjmą do druku publikacje, które zostały opublikowane w Internecie. Jeszcze dosłownie pięć lat temu, gdy opowiedziałem o preprintach swoim koleżankom i kolegom w instytucie Maxa Plancka, w którym podówczas pracowałem, spotkałem się z niedowierzaniem i rezerwą. Dziś to norma, a czasopisma takie jak Nature wręcz mają własne serwery preprintów albo ułatwiają proces przyjmowania do recenzji manuskryptu, który ukazał się na serwerze preprintów.

Nie wspominam nawet o tzw. “Black OA”, czyli tagu #ICanHazPDF albo SciHubie. Nie słyszałem też o tym, żeby nie dało się uzyskać kopii artykułu od naukowców, którzy go napisali.

Dlaczego powiedziałem, że obrazek jest niesprawiedliwy? Otóż zarówno te wszystkie zmiany, które opisałem – upowszechnienie OA, preprinty, jak i wiele innych rzeczy, których nie opisałem są rezultatem nacisków ze strony świata nauki. Tysiące naukowców i naukowczyń z całego świata od lat inwestowało mnóstwo sił i czasu by walczyć o idee transparencji i otwartości w nauce, w tym publikowania OA, publikowania wyników testów klinicznych (niezależnie od rezultatu), publikowania wszystkich danych uzyskanych w badaniach, ujawniania konfliktów interesów, a nawet kodu źródłowego procedur statystycznych i programów użytych w badaniach. Jawność i transparentność są warunkami sprawnego funkcjonowania nauki. Wyobraźcie sobie, że Apple wypuszczając nowego iPhone’a musi poddać publicznej inspekcji – w tym ze strony konkurencji – wszystkie jego elementy: hardware, software, opublikować każdą linijkę kodu i każdy schemat. Brzmi nieprawdopodobnie? A dokładnie tak jest w nauce.

Jest wiele problemów w nauce, ale dostęp do publikacji nie jest największym, a co więcej – jest coraz lepszy.

Komentarze

Original post